Όπως πολλοί της γενιάς μου, μεγάλωσα διαβάζοντας και αγαπώντας, σχεδόν βιωματικά, τη ρωσική λογοτεχνία, κι ακούγοντας επίσης τους μεγάλους Ρώσους κλασικούς συνθέτες. Θαύμασα και εγώ τον ηρωισμό του ρωσικού λαού, που με βαρύτατο φόρο αίματος έδωσε την αποφασιστική μάχη κατά του ναζισμού και έγραψε μια από τις σημαντικότερες σελίδες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη μάχη του Στάλινγκραντ. Πώς όμως ο πραγματικά περήφανος ρωσικός λαός ανέχεται έναν αυταρχικό κι άφρονα ηγέτη, όπως ο Πούτιν, και τον ιστορικό αναθεωρητισμό του, που ήδη προκαλεί αιματοχυσία στην Ευρώπη και απειλεί με ακόμη μεγαλύτερη στο εγγύς μέλλον;
Ναι γνωρίζω, υπάρχει η παράδοση της υποταγής στον αυταρχισμό και τη χλιδή των τσάρων (που έφερε την επανάσταση των Μπολσεβίκων) και μετέπειτα η υποταγή στον ολοκληρωτισμό του Στάλιν και στο σκληρό κομμουνιστικό καθεστώς (που κάποια στιγμή και αυτό κατέρρευσε). Αλλά βρισκόμαστε πλέον στον 21ο αιώνα και η επίκληση τέτοιων ιστορικών προηγούμενων δύσκολα πείθει. Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία και άλλες χώρες κατάφεραν να ξεπεράσουν το ολοκληρωτικό ή αυταρχικό παρελθόν τους – η καθεμιά με τον τρόπο της.
Τι είναι αυτό που τώρα εμποδίζει τον μεγάλο αυτόν λαό να κάνει το άλμα προς τα μπρος; Όπως φαίνεται και μαρτυρείται πλέον ανοιχτά από Ρώσους πολίτες που έχουν το θάρρος να μιλήσουν, η αιτία είναι η σταδιακή αποστασιοποίηση της μεγάλης μάζας της ρωσικής κοινωνίας από τα κοινά, η διολίσθηση στην πλήρη αδιαφορία για την πολιτική και το μέλλον της κοινωνίας. Και επειδή η πολιτική είναι όπως η φύση, δηλ. απεχθάνεται τα κενά, το μεγάλο κενό που βαθμιαία άνοιξε στη Ρωσία το εκμεταλλεύτηκε με επιτήδειο τρόπο ο Πούτιν. Αρχικά, μετά την ταραχώδη περίοδο Γέλτσιν, εμφανίστηκε ως εγγυητής της πολιτικής σταθερότητας και ασφάλειας – το χαρτί της σταθερότητας το έχουν παίξει άλλωστε, κατά την εγκαθίδρυσή τους, αρκετά αυταρχικά ή ανοιχτά δικτατορικά καθεστώτα (βλ. και την ελληνική δικτατορία). Στη συνέχεια όμως, βλέποντας προφανώς το κενό που είχε ανοίξει στην κοινωνία, πέρασε στην επόμενη φάση, που ήταν ο πλήρης και καθολικός έλεγχος των όρων του πολιτικού παιχνιδιού. Χαρακτηριστικότερο ίσως παράδειγμα ήταν η εναλλαγή προεδρίας και πρωθυπουργίας με έναν άνθρωπο της επιλογής του και της απόλυτου εμπιστοσύνης του (ποιος άραγε θυμάται ακόμη τον Ντμίτρι Μεντβέντεφ…), με τις κατάλληλες βεβαίως συνταγματικές τροποποιήσεις. Ο έλεγχος αυτός συνδυάστηκε με την κατάπνιξη αντιπολιτευόμενων φωνών και κοινωνικών κινημάτων υποστήριξης ατομικών και πολιτικών ελευθεριών. Έτσι, το σύνολο της εξουσίας περιήλθε στα χέρια του Πούτιν και, καθώς φαίνεται, ενός πολύ στενού πυρήνα εξουσίας πέριξ εκείνου. Έτσι, εν ολίγοις, διολισθαίνουν οι δημοκρατίες στον αυταρχισμό.
Στη γέφυρα Μπολσόι της μαγευτικής Μόσχας, ο επισκέπτης θα παρατηρήσει ότι σε ένα σημείο υπάρχουν μερικά λουλούδια και κεριά που σιγοκαίνε. Είναι το σημείο όπου στις 27.2.2015 δολοφονήθηκε ο δριμύς επικριτής του καθεστώτος Πούτιν, Μπόρις Νέμτσοφ, συνοδευόμενος από την Ουκρανή σύντροφό του. Λίγες ώρες πριν από τη δολοφονία του είχε εκδηλώσει δημοσίως την αντίθεσή του στην τότε στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας στην Κριμαία.
Ας ελπίσουμε ότι η φλόγα της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης ακόμη σιγοκαίει στις καρδιές των Ρώσων πολιτών και ότι κάποια στιγμή τα κεριά της γέφυρας Μπολσόι θα φωτίσουν το σύνολο της χώρας.
[Δημοσιεύτηκε στην εφημ. Τα Νέα στις 14.3.2022]