Μαζί με τον Δημήτρη Κυριαζή, Επίκ. Καθηγητή στη Νομική Σχολή ΑΠΘ
Η εκάστοτε ηγεσία και σύνθεση της Επιτροπής διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο για την πορεία της ΕΕ, τουλάχιστον για μία πενταετία. Σε κάθε νέα Επιτροπή το χαρτοφυλάκιο που καταλαμβάνει η κάθε χώρα, διά του προσώπου του Επιτρόπου που επιλέγει η κυβέρνησή της, έχει και αυτό ιδιαίτερη σημασία. Η ανάληψη ενός ορισμένου χαρτοφυλακίου δεν σημαίνει ότι υπηρετούνται μέσω αυτού εθνικά συμφέροντα ή εθνικές πολιτικές, καθώς προέχει η προώθηση των κοινών ευρωπαϊκών στόχων. Όπως ρητώς, εξάλλου, προβλέπεται στην παρ. 3 του άρθ. 17 ΣΕΕ, τα μέλη της Επιτροπής επιλέγονται βάσει των γενικών τους ικανοτήτων και της προσήλωσής τους στην Ευρωπαϊκή ιδέα, πρέπει δε να παρέχουν πλήρη εχέγγυα ανεξαρτησίας. Συνεπώς, (δέον να) λειτουργούν πρωτίστως ως «Ευρωπαίοι» και όχι ως «εθνικοί» Επίτροποι.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι το σημαντικότερο όργανο της ΕΕ στο περίφημο ευρωπαϊκό τρίγωνο εξουσίας, που συγκροτείται από την Επιτροπή, το Ευρωκοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Μεταξύ άλλων, διαθέτει οιονεί μονοπώλιο στη νομοθετική πρωτοβουλία για πλήθος νομοθετημάτων που ενσωματώνονται (βλ. Οδηγίες) ή ισχύουν αυτομάτως (βλ. Κανονισμούς) στις έννομες τάξεις των κρατών-μελών, παραπέμπει τα τελευταία στο Δικαστήριο της ΕΕ για παραβιάσεις του δικαίου της ΕΕ, ενώ συντάσσει και τις γνωστές μας ετήσιες Εκθέσεις για τη Δικαιοσύνη, την κατάσταση του Κράτους Δικαίου στα κράτη-μέλη, κ.λπ.
Ωστόσο, η κάθε τοποθέτηση δεν παύει να ανακλά και την πολιτική επιρροή που διαθέτει ένα κράτος-μέλος σε μία συγκεκριμένη συγκυρία. Ιδίως δε για μικρές χώρες, όπως η Ελλάδα, η ανάληψη ενός ισχυρού ή πρωτοποριακού χαρτοφυλακίου μπορεί να υποδηλώνει αυξημένη επιρροή στο κέντρο λήψης αποφάσεων των Βρυξελλών. Βεβαίως, η κατανομή των διαφόρων χαρτοφυλακίων –παραδοσιακών και νεοπαγών– αποτελεί συνισταμένη γενικότερων πολιτικών συσχετισμών εντός της ΕΕ.
Ειδικότερα, τώρα, κατά την παρ. 7 του άρθ. 17 ΣΕΕ, η διαδικασία διορισμού των Επιτρόπων και κατανομής των χαρτοφυλακίων έχει ως εξής: Το Συμβούλιο της ΕΕ, σε συμφωνία με την Πρόεδρο της Επιτροπής (πλέον, δηλαδή, με την προσφάτως επανεκλεγείσα Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν), καταρτίζει τον κατάλογο των λοιπών προσώπων που προτείνει να διορισθούν μέλη της Επιτροπής. Τα πρόσωπα αυτά επιλέγονται βάσει των προτάσεων των κρατών-μελών, αφού ληφθούν υπόψη τα προαναφερθέντα κριτήρια (ικανότητες κ.λπ.). Ιδιαίτερα κρίσιμο για την Ελλάδα είναι το πρόσθετο κριτήριο της παρ. 5 του άρθ. 17 ΣΕΕ, σύμφωνα με το οποίο τα μέλη της Επιτροπής επιλέγονται βάσει ενός συστήματος αυστηρά ισότιμης εναλλαγής μεταξύ των κρατών-μελών, ώστε να αντικατοπτρίζεται το δημογραφικό και γεωγραφικό φάσμα του συνόλου των κρατών-μελών. Επομένως, εάν έτερες μικρές χώρες δεν αναλάβουν βαριά χαρτοφυλάκια, αυξάνονται οι πιθανότητες της Ελλάδας να κλειδώσει εκείνη μία σημαντική θέση στο επόμενο Κολλέγιο των Επιτρόπων – και τανάπαλιν ασφαλώς.
Σε αντίθεση με το αμφιλεγόμενο χαρτοφυλάκιο «προώθησης του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής» που είχε ανατεθεί στον μέχρι πρότινος Έλληνα Επίτροπο, Μ.Σχοινά, η χώρα μας χρειάζεται αυτή τη φορά ένα καλύτερα οριοθετημένο χαρτοφυλάκιο, που να απαντά σε σύγχρονα προβλήματα και προκλήσεις. Στο πνεύμα αυτό, περισσότερο επιθυμητές αναθέσεις θα ήταν ίσως ο τομέας της διεύρυνσης της ΕΕ, με κύριο αντικείμενο την προοπτική-διαδικασία ένταξης χωρών των δυτικών Βαλκανίων αλλά και την προώθηση των συνομιλιών με την Ουκρανία, ή περαιτέρω εκείνος της έρευνας, καινοτομίας και τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ), στον βαθμό ιδίως που τα διάφορα συστήματα ΤΝ εισβάλλουν πλέον δυναμικά σε διάφορα πεδία της κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας. Σημειωτέον ότι η ΕΕ έχει ήδη θεσπίσει τον Κανονισμό για την ΤΝ (AI Act), από την αποτελεσματική εφαρμογή του οποίου θα κριθούν πολλά, κυρίως δε η διεθνής ανταγωνιστικότητα της ΕΕ στο εν λόγω πεδίο.
Τέτοια χαρτοφυλάκια, πάντως, απαιτούν και σωστή επιλογή σε επίπεδο προσώπου: ναι μεν πρόκειται για μία πολιτική θέση, αλλά προσαπαιτείται και η ύπαρξη ισχυρής κατάρτισης και τεχνογνωσίας.
[Δημοσιεύτηκε στο Βήμα της Κυριακής 25.7.24]