Το δράμα συνεχίσθηκε και αυτή την εβδομάδα στο βρετανικό κοινοβούλιο. Κάθε πρόβλεψη παραμένει ακόμη επισφαλής, ενώ το ενδεχόμενο κάποιου ατυχήματος δεν μπορεί να αποκλεισθεί. Φαίνεται ότι ο Μπόρις Τζόνσον, από τους βασικούς υποστηρικτές του Brexit, ήδη τον Νοέμβριο του 2016 είχε ορθά διαβλέψει ότι το Brexit επρόκειτο να είναι «titanic success», με την έννοια όμως όχι της «τιτάνιας επιτυχίας» αλλά της «επιτυχίας του Τιτανικού»…
Στην πραγματικότητα, οι Brexiteers δεν είχαν κι ούτε έχουν κάποιο σχέδιο για το πού θα πάει το πλοίο της πατρίδας τους. Ζήτησαν να βγουν από μία ισχυρή ένωση κρατών χωρίς να ξέρουν ποια θα είναι η επόμενη ημέρα. Το μικροπολιτικό συμφέρον και ένας ασυγκράτητος λαϊκισμός υπερίσχυσαν του εθνικού συμφέροντος και υπονόμευσαν το μέλλον της νεότερης γενιάς – που τάσσεται συντριπτικά υπέρ της παραμονής στην ΕΕ. Βεβαίως, ας μην λησμονούμε, ο επιθετικός αντι-ευρωπαϊσμός των Βρετανών δεν προέκυψε αίφνης· είχε καλλιεργηθεί συστηματικά ήδη από τα χρόνια της Θάτσερ.
Ναι, οι Brexiteers μέμφονται τη γραφειοκρατία και την παντοκρατορία των Βρυξελλών. Την ίδια στιγμή, όμως, αναπολούν τις εποχές του «Rule Britannia!». Τις εποχές δηλαδή που η βρετανική αυτοκρατορία είχε αποικίες και προτεκτοράτα σε κάθε άκρη του πλανήτη – και δεν συμπεριφερόταν πάντοτε με το γάντι στους υπηκόους της. Ίσως οι Brexiteers δεν μπορούν να συμφιλιωθούν με την ιδέα ότι το «Rule Britannia!» ενταφιάστηκε οριστικά με την παράδοση του Χονγκ Κονγκ στην Κίνα το 1997. Τότε που η Βρετανία πέρασε στην εποχή του «Cool Britannia», μία εποχή που συνδυάστηκε με την ανάρρηση στην εξουσία των «νεο-εργατικών» του Μπλερ.
Αυτή τη στιγμή φαίνεται ότι ακόμη και οι πιο φιλόδοξοι μνηστήρες της εξουσίας διστάζουν να αναλάβουν τα ηνία της χώρας – καίτοι, φαινομενικά, έτοιμοι από καιρό. Η ανευθυνότητα και ο καιροσκοπισμός κυριαρχούν, παρά την κρισιμότητα των στιγμών. Μολονότι, επίσης, οι περισσότεροι προβεβλημένοι πολιτικοί των Τόρις, που στηρίζουν το Brexit, προέρχονται από τα καλύτερα σχολεία και πανεπιστήμια του Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ), ανήκουν δηλαδή στην πολιτική και κοινωνική «ελίτ» της χώρας. Κάποιοι εξ αυτών, μάλιστα, όπως ο υπερσυντηρητικός βουλευτής Rees-Mogg (φανατικός Brexiteer), είδαν τις επενδύσεις και τα έσοδά τους από αυτές να εκτοξεύονται τα τελευταία χρόνια της αβεβαιότητας. Μιας αβεβαιότητας που έχει κάνει άλλους να χάσουν τον ύπνο τους και έχει παραλυτικές συνέπειες για την οικονομική δραστηριότητα στη χώρα.
Κακεργετών βλέψεις όλα αυτά, και δημαγωγίες, και τα λοιπά, όπως θα έλεγε κι ο ποιητής. «Ας φρόντιζαν» κι οι βρετανοί πολίτες.
Οι σύγχρονες παγκόσμιες προκλήσεις
Ασφαλώς, από την άλλη πλευρά, ο κυβερνητικός οργανισμός της ΕΕ ούτε τέλειος ούτε άμοιρος ευθυνών είναι. Ας δούμε όμως πρώτα την ευρύτερη εικόνα, στην οποία και εντάσσεται ο σύγχρονος ρόλος της ΕΕ:
Ζούμε πλέον σε έναν κόσμο εξαιρετικά σύνθετο. Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις ιδίως στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, οι μεταβολές στον χώρο της εργασίας, τα κύματα μετανάστευσης κυρίως από τις χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής και οι τρομοκρατικές επιθέσεις θέτουν συνεχώς νέες προκλήσεις και πολιτικά διλήμματα.
Κάποιοι πολιτικοί, εκμεταλλευόμενοι την εύλογη αγωνία των πολιτών, δίνουν υπεραπλουστευτικές απαντήσεις, δαιμονοποιώντας συγκεκριμένα κέντρα εξουσίας, κυρίως δε την ΕΕ. Επενδύουν στον ευρωσκεπτικισμό και τον «εθνικολαϊκισμό» και δρέπουν εκλογικά οφέλη.
Την ίδια στιγμή, το ευρωπαϊκό κατεστημένο παρακολουθεί την όλη κατάσταση κάπως αμήχανα. Κυρίως, όμως, αδυνατεί να αντιμετωπίσει αποφασιστικά τα βασικά προβλήματα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όπως είναι προεχόντως η καθυστέρηση στους τομείς της πολιτικής και οικονομικής ενοποίησης, της καταπολέμησης των ανισοτήτων, της ενιαίας πολιτικής άμυνας και ασφάλειας, της μείωσης της ευρωγραφειοκρατίας και της απόστασης που δικαιολογημένα νιώθει ο μέσος ευρωπαίος από τα κέντρα λήψης αποφάσεων.
Παρά τα ελαττώματά της, η ΕΕ παραμένει πάντως ένας ασφαλές λιμάνι, για μικρές και μεγάλες χώρες. Ένα λιμάνι που μας προστατεύει από τους κινδύνους των ανοιχτών θαλασσών, του διεθνούς ανταγωνισμού και του διεθνούς καταμερισμού της εργασίας – κι αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία και για την πατρίδα μας. Η Ινδία, η Κίνα και άλλες ασιατικές δυνάμεις επελαύνουν σε όλους τους τομείς. Ο καθένας μπορεί να καταλάβει τι σημαίνει αυτό για όποιον δεν ανήκει σε κάποια ισχυρή ένωση, που μπορεί να διαπραγματευθεί ισότιμα με τέτοιους εταίρους. Η ΕΕ, δε, είναι πράγματι ένας χώρος ασφάλειας, ειρήνης, οικονομικής ευημερίας, πολιτιστικών και φοιτητικών ανταλλαγών (βλ. Erasmus). Η συμβολή της στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ειρήνη είναι ανεκτίμητη. Η ειρήνη δεν ήταν καθόλου αυτονόητη υπόθεση πριν από μερικές δεκαετίες στην Ευρώπη· κι αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε.
Στα ανωτέρω επιτεύγματα έχει συμβάλει αναμφίβολα και το ΗΒ με τη συμμετοχή του στην ΕΕ. Η συμμετοχή αυτή υπήρξε αμφιμερώς επωφελής. Μπορεί, όμως, να συνεχισθεί στο μέλλον μόνον εφόσον ο λαός και το κοινοβούλιο του ΗΒ το επιθυμούν.
Δεν μπορείς να πορεύεσαι μόνος σου
Τα σημερινά κρίσιμα παγκόσμια προβλήματα απαιτούν διεθνείς συνεργασίες, συντονισμένες δράσεις και ενοποιητικές διαδικασίες. Ακόμη και όταν ένα κυρίαρχο κράτος επιθυμεί να εξέλθει από μία ένωση όπως η ΕΕ, πρέπει να γνωρίζει σε ποια άλλη ευρύτερη συμμαχία ή ένωση επιθυμεί να ενταχθεί. Όσοι προτείνουν μοναχικές πορείες πρέπει να διερωτηθούν αν μία χώρα μόνη της –όσο μεγάλη κι αν είναι– μπορεί πλέον να ανταποκριθεί σε ζητήματα λ.χ. ασφάλειας (κυρίως έναντι μιας πυρηνικής απειλής), προστασίας του περιβάλλοντος ή της ιδιωτικότητας (έναντι των γνωστών διαδικτυακών κολοσσών), ή περαιτέρω στις επιπτώσεις της 4ης βιομηχανικής επανάστασης (βλ. και Harari, 21 Lessons for the 21st Century, 2018).
Εν κατακλείδι, το μήνυμα είναι μάλλον σαφές: δύσκολα μπορεί κανείς να πορεύεται πλέον μόνος του, ούτε καν το ιστορικό ΗΒ. Στη γλώσσα δε των Βρετανών: you’ll never walk alone.
*Δημοσιεύθηκε στο Βήμα της 7.4.2019, σ. 21/1 («νέες εποχές»).
