Όταν έκανα μεταδιδακτορική έρευνα στο Λονδίνο, παρακολουθούσα τα μαθήματα συγκριτικού δικαίου ενός χαρισματικού καθηγητή. Η διδασκαλία του ήταν πάντοτε γλαφυρή. Βασικό του μέλημα ήταν να αναδείξει περισσότερο τις ομοιότητες παρά τις διαφορές μεταξύ των εννόμων τάξεων. Έτσι, όταν φτάσαμε στο κεφάλαιο της αποζημίωσης για τραυματισμούς κ.λπ. και αφού διαπιστώσαμε αρκετές ομοιότητες σε επίπεδο νομικής αντιμετώπισης, μας είπε μία κουβέντα που αρχικά μού φάνηκε μάλλον απλοϊκή, μετέπειτα όμως αντιλήφθηκα τη σοφία που συμπυκνώνει: «Βλέπετε, η βασική παραδοχή από την οποία πρέπει να ξεκινάμε είναι ότι οποιοσδήποτε τραυματισθεί σε τροχαίο, είτε βρίσκεται στην Ευρώπη είτε στην Ασία ή την Αμερική, πονάει το ίδιο, είναι άνθρωπος…»
Ο κορωναϊός έχει μπει πλέον για τα καλά στη ζωή μας. Χτυπάει την πόρτα όλων μας, εισχωρεί παντού. Δεν είμαστε, ασφαλώς, όλοι ίσοι απέναντί του, καθώς η δυνατότητα πρόσβασης σε δομές υγείας διαφέρει από χώρα σε χώρα, από εισοδηματική τάξη σε εισοδηματική τάξη. Πάντως, όλοι και όλα δοκιμάζονται: άνθρωποι, συστήματα υγείας, κυβερνήσεις, αντοχές. Και όλοι συμπάσχουμε, κυρίως στο πλεύρο των νοσούντων και του ιατρικού-νοσηλευτικού προσωπικού των νοσοκομείων.
Είναι η περίοδος που σχεδόν όλοι, ορθολογιστές ή συνωμοσιολόγοι κοκ, ακουμπάμε ευλαβικά στην ιατρική επιστήμη, σεβόμενοι πρωτίστως τις γνώμες των ειδικών. Πολύ περισσότερο οι κυβερνήσεις. Βεβαίως, οι γνώμες των ειδικών δεν είναι πάντοτε σαφείς ή μονοσήμαντες. Οι ειδικοί παραθέτουν τα δεδομένα, διατυπώνουν προγνώσεις και προτείνουν λύσεις· οι κυβερνήσεις και οι πρωθυπουργοί αποφασίζουν.
Είναι, επίσης, η περίοδος που πολλοί ψηφοφόροι συνειδητοποιούν τη δραματική ανεπάρκεια κάποιων αδίστακτων λαϊκιστών που κατέλαβαν την εξουσία με την ψήφο τους. Οι παλινωδίες Τραμπ στις ΗΠΑ, σε τόσο κρίσιμες στιγμές, αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα. Μέσα σε όλα αυτά, είναι τυχερή η χώρα μας που έχει μία πολιτική ηγεσία, πρωθυπουργό και κυβέρνηση, αλλά και αντιπολίτευση, αξιωματική και ελάσσονα, που μέχρι στιγμής πορεύονται την οδό της υπευθυνότητας και της σοβαρότητας. Το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής κοινωνίας επιδεικνύει αντίστοιχη στάση· υπάρχει, βεβαίως, και το σθεναρά ανθιστάμενο αντικοινωνικό τμήμα της, το οποίο και η κυβέρνηση έχει χρέος να αντιμετωπίσει προς προστασία όλων των πολιτών. Μακάρι, πάντως, να πορευτούμε με υπευθυνότητα και σοβαρότητα και στη συνέχεια, καθώς τα πιο δύσκολα βρίσκονται μπροστά μας. Η τήρηση των έκτακτων μέτρων δεν θα είναι «κατοστάρι», αλλά αγώνας αντοχής· και εκεί θα δοκιμαστούμε όλοι, δημόσιες αρχές και πολίτες. Στην Ελλάδα είμαστε, εξάλλου, αντιμέτωποι και με το κρίσιμο ζήτημα των ελληνοτουρκικών, που δυσκολεύει ακόμη περισσότερο την κατάσταση.
Περαιτέρω, είναι εμφανές ότι τα συστήματα υγείας διεθνώς δοκιμάζονται. Ως επί το πλείστον, μέχρι στιγμής, ευτυχώς γίνεται προσπάθεια να σωθεί κάθε ζωή. Αλλά, όπως γνωρίζουν ήδη στα νοσοκομεία της Ιταλίας, στις έκτακτες περιστάσεις που εκείνοι βιώνουν και πιθανόν να βιώσουμε στο εγγύς μέλλον και σ’ άλλες χώρες, το πεπερασμένο των ανθρωπίνων δυνάμεων και πόρων θέτει, εκ των πραγμάτων, τραγικά ηθικά διλήμματα (γνωστά στην ηθική φιλοσοφία και ως trolley problems), τα οποία πρέπει, μάλιστα, να επιλυθούν μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Λ.χ. για ένα μόνο διαθέσιμο κρεβάτι σε μονάδα εντατικής θεραπείας μπορεί να χρειαστεί να γίνει επώδυνη επιλογή μεταξύ περισσοτέρων ασθενών, και δη ταχύτατα.
Παράλληλα, σε πολλές χώρες, μεταξύ άλλων και σε εμάς, έχει επιβληθεί πλέον καθολική σχεδόν καραντίνα-απομόνωση. Και ορθώς, όπως αποφαίνεται η επιστημονική κοινότητα. Το ερώτημα, ωστόσο, είναι επί πόσο καιρό θα αντέξουν οι κοινωνίες μας το καθεστώς αυτό, ψυχολογικά και οικονομικά. Υφίσταται άραγε, όπως διερωτήθηκε ένας γερμανός αρθρογράφος, κοινωνία χωρίς κοινωνικές επαφές, χωρίς διάδραση, χωρίς ελευθερία κινήσεων επί μακρό χρονικό διάστημα; Είμαστε μεν ακόμη στην αρχή της περιόδου αυτής, αλλά είναι πιθανό να τεθεί το ζήτημα ύστερα από κάποιες εβδομάδες, ανάλογα βεβαίως με τις περιστάσεις και ιδίως τον αριθμό των θυμάτων. Σε κάθε περίπτωση, βρισκόμαστε ακόμη σε αχαρτογράφητα νερά, από πολλές απόψεις. Το μόνο βέβαιο είναι ότι μετά την υποχώρηση του ιού θα έχει δημιουργηθεί μία διαφορετική πραγματικότητα – ουσιωδώς ή μη διαφορετική θα εξαρτηθεί από τις εξελίξεις των επομένων μηνών.
Υπάρχει, εν τέλει, κάποια χαραμάδα ελπίδας; Νομίζω πως ναι. Με την τραγική αυτή αφορμή του ιού οι χώρες και οι λαοί έρχονται πιο κοντά. Ο φόβος του θανάτου ενώνει. Πληροφοριακά, επιστημονικά, ανθρωπιστικά. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μετατρέπονται σε κόμβους διακίνησης σημαντικών πληροφοριών, αλλά και έκφρασης συμπαράστασης. Και ίσως, ακριβώς λόγω του καθολικού χαρακτήρα της απειλής, της διεθνούς επιστημονικής συνεργασίας καθώς και των ισχυρών επιχειρηματικών συμφερόντων, το πολυπόθητο εμβόλιο να έρθει νωρίτερα από το αναμενόμενο.
Ένα από τα ωραιότερα τραγούδια των R.E.M. λέει ότι κάποιες φορές όλοι πονάμε, κάποιες φορές όλα μοιάζουν λάθος, αλλά πρέπει και πάλι τότε να σταθούμε όρθιοι, να αντέξουμε· και μπορούμε να τα καταφέρουμε γιατί δεν είμαστε μόνοι, έχουμε ο ένας τον άλλον.
*Δημοσιεύθηκε στα Νέα της 18.3.2020, σ. 12.
